Terselamat Kerana Tulisan Jawi

Tersebutlah kisah seorang wanita warga emas yang baru sahaja kembali dari Tanah Suci Makkah dan Madinah. Beliau kini dalam umur lewat 70-an, namun masih dikurniakan kesihatan yang baik dan tetap cekal membanting tulang mencari nafkah. Satu ketakjuban adalah di sebalik kehidupan beliau yang tidaklah sesenang orang lain, berkat kegigihan beliau mencari rezeki yang halal, dianugerah pula rezeki menjejakkan kaki untuk melaksanakan ibadah umrah.

Antara cerita yang didengar daripada beliau adalah, pada satu masa semasa beliau berada di Masjid Nabawi s.a.w di Madinah, beliau telah terpisah daripada rombongan. Hendak dicari kembali, terlalu ramai orang berlegar. Maka beliau pun nekad meneruskan perjalanan menziarahi makam Nabi Muhammad s.a.w.

Beliau bukanlah seorang yang mengerti akan papan tanda dalam Bahasa Inggeris, akan tetapi beliau terpandu dengan tulisan Arab. Ini tidak lain dan tidak bukan adalah kerana pengetahuan beliau yang sudah terbiasa dan mampu membaca tulisan jawi. Ini tidak menghairankan, kerana banyak perkataan ataupun istilah bahasa Arab dikekalkan ejaannya dalam tulisan jawi. Orang yang berumur seperti beliau, lebih kenal dan menghayati Berbahasa Melayu dengan tulisan jawi daripada tulisan rumi. Beliau ‘selamat’ bergerak dari satu tempat ke satu tempat berpandukan pengetahuan tersebut. Alangkah beruntungnya beliau, dapat menjekakkan kaki ke Makam Nabi Muhammad s.a.w yang mulia!

Hal ini mencetuskan diri berfikir dan mengenang akan nasib tulisan jawi di kalangan orang Melayu sendiri. Mengapa? Saya yakin ramai di kalangan ahli masyarakat sudah tidak mengenal huruf apatah lagi tulisan jawi. Pengalaman sebagai guru KAFA melihat sendiri bahawa penguasaan tulisan jawi akan membantu langsung kepada pembiasaan seseorang terhadap bahasa asal tulisan tersebut, iaitu bahasa Arab. Terbiasa dengan bahasa Arab, maka dekatlah seseorang itu dengan al-Quran.

Sumber di pautan ini.

Dalam tulisan jawi, peraturan penulisan adalah, mengekalkan tulisan sesuatu istilah dalam ejaan bahasa Arabnya, melainkan perkataan tersebut sudah terlalu lama beradaptasi dalam ejaan tulisan Melayu. Cendiakawan seperti Tan Sri Prof. Dr. Syed Naquib al-Attas dalam buku Islam dan Sejarah Kebudayaan Melayu mengulas bahawa para alim ulama mengadaptasi bahasa Arab kepada bahasa Melayu yang kini dikenal sebagai tulisan jawi. Terdapat 5 huruf tambahan huruf jawi yang lazim terdapat dalam Bahasa Melayu. Bahasa Melayu dan umatnya sekali diangkat dan dimuliakan dengan bahasa tersebut diperkukuhkan dengan bahasa Islam, iaitu Bahasa Arab.

Tulisan jawi-Melayu merupakan tulisan zaman-berzaman yang menjadi kekuatan, identiti dan jatidiri serta wahana penyebaran Islam dengan tersebarnya ilmu pengetahuan yang dikarang oleh para alim ulama Melayu. Tidak dinafikan, selain daripada rangka penulisan perihal asas agama seperti Tauhid (Metodologi Sifat 20 ataupun al-Asya’irah), hukum Fekah, Tasawuf (akhlak), orang Melayu yang bijak pandai menyimpan khazanah yang berharga. Mereka aktif bergiat menulis dalam pelbagai bidang, antaranya, kesusasteraan hikayat, ilmu bedil, ilmu falak, ilmu perubatan, sejarah para nabi dan ketatanegaraan. Selama ratusan tahun, masyarakat Melayu begitu kukuh dan rapat dengan tulisan jawi.

Sumber daripada pautan ini.

Namun demikian, satu fenomena yang dapat diperhatikan adalah ramai di kalangan ahli masyarakat tidak lagi mengenal tulisan jawi dan tidak dapat membaca dengan baik. Justeru, berdasarkan pemerhatian ini, memberi kesan langsung mereka ini akan sukar untuk membaca al-Quran, dan ibadat yang bersangkut paut seperti ibadah solat. Perkara ini amat menyedihkan, kerana terhalang daripada kekuatan yang besar oleh sebab ilmu asas tersebut sudah punah ranah sejak awal-awal lagi.

Nampaknya misi dan visi Stamford Raffles berjaya. Sungguhpun tulang-belulangnya sudah hancur dimamah bumi, namun beliau telah berjaya memisahkan umat Islam Melayu daripada agamanya perlahan-lahan. Ramalan dan pengamatan beliau lebih daripada 200 tahun yang lampau tampak benar, iaitu buta huruf jawi yang bermaharajalela sekarang. Beliau telah memulakan usaha sejak zaman beliau lagi dengan memisahkan umat Islam Melayu daripada tulisannya.

Pada tahun lepas, diri telah berpeluang untuk mengikuti satu kursus pemantapan guru KAFA. Salah satu slot yang ditunggu-tunggu adalah bagaimanakah menggunakan tulisan jawi dengan pengejaan yang tepat. Dalam slot tersebut, sedikit demi sedikit kerisauan semakin membesar. Satu keanehan apabila melihat bahawa pengejaan tulisan jawi yang baru (yang diguna pakai kini dan digunakan di sekolah-sekolah) ini mengguna-pakai kaedah sebagaimana dalam Bahasa Inggeris.

Seorang rakan seangkatan berbisik kepada saya, “Tulisan jawi bukan seperti ini asalnya.”

Mungkin juga saya dapat mengagak maksud beliau, “Saya pun rasa pelik. Mengapa tulisan jawi mesti ikut peraturan seperti Bahasa Inggeris? Ini satu pensekularan tulisan jawi!”

Kami berbisik-bisik. Beliau berkata lagi, “Saya setuju dengan awak. Tulisan jawi adalah tulisan yang sangat rapat dengan Bahasa Arab.”

Tanya saya lagi, “Mengapa?”

Jawab beliau, “Kerana tulisan jawi dahulu ada nahunya yang tersendiri. Sesetengah tulisan jawi dahulu-kala menggunakan baris (baris atas, bawah dan depan) bagi memaksudkan perkataan tersebut.”

Maka saya  pun mengangguk. Tiba-tiba tersedak di hati bahawa nampak sahaja tulisan jawi ini diajar, patut pula tidak memberi kesan kepada pengamalnya. Terbit di hati bahawa nasib tulisan jawi yang mulia ini juga senasib dengan pelbagai persoalan lain dalam kehidupan kita, mengalami proses pensekularan yang dahsyat, iaitu pemisahan segala sesuatu daripada ruh keagamaannya.

Justeru saya merasakan bahawa perlu ada kesedaran di peringkat orang awam agar kembali semula menitikberatkan penguasaan penulisan dan kelancaran pembacaan tulisan jawi. Satu sebab adalah, umat Islam Melayu mempunyai khazanah warisan yang diperturunkan oleh para alim ulama dan cerdik pandai melalui kitab dan hikayat mereka. 

Mari kita rombak stigma pemikiran kita, bahawa kitab-kitab yang tidak ternilai ini bukanlah semata-mata buat tatapan para penuntut ilmu khususnya di kalangan pelajar pondok/madrasah.  Malah terlebih mustahak, masyarakat juga menemui kembali kekuatan ini. Apakah jalannya? Iaitu menempuh jalan orang-orang terdahulu dengan menghadiri majlis pengajian ilmu, sambil menatap kitab dan di hadapan kita seorang guru. Itulah proses yang telah terbukti menjaga ketuanan Islam zaman-berzaman. Manakan tidak, kitab yang kandungannya berusia ratusan tahun, masih ditatap oleh generasi sehingga hari ini.   

Semoga Allah mengurniakan kita jalan yang benar, dijadikan di sisi kita guru yang benar, dan sampai ke destinasinya dengan kebenaran... amiin.